Projekt polskiego prawa holdingowego trafił do konsultacji społecznych

Dnia 5 sierpnia br. Ministerstwo Aktywów Państwowych opublikowało projekt zmiany ustawy – Kodeks spółek handlowych. W odpowiedzi na niejasności związane z funkcjonowaniem grup spółek w polskim obrocie gospodarczym zaproponowano regulację prawa holdingowego, wzmocnienie pozycji rad nadzorczych oraz przeformułowanie zasady odpowiedzialności członków zarządu za szkodę wyrządzoną spółce. Projekt jest obecnie przedmiotem konsultacji społecznych, które mają zakończyć się w drugiej połowie września. Poniżej podsumowujemy najważniejsze proponowane zmiany.

Spółki będą działać w interesie swoich grup kapitałowych

Postuluje się wprowadzenie definicji „grupy spółek” w oparciu o przesłankę wspólnej strategii gospodarczej i możliwości sprawowania przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółkami zależnymi. Spółki z grupy mają być zobowiązane do kierowania się nie tylko interesem danej spółki, lecz także interesem grupy spółek (z uwzględnieniem interesu wierzycieli i mniejszościowych wspólników/akcjonariuszy spółki zależnej). Spółki dominujące i zależne mają być zobowiązane do ujawnienia uczestnictwa w grupie w rejestrze. Nowe przepisy dotyczące grup spółek będą stosowane odpowiednio m.in. do funduszy inwestycyjnych oraz spółdzielni, fundacji i stowarzyszeń prowadzących działalność gospodarczą.

Spółki dominujące łatwiej wycisną wspólników/akcjonariuszy mniejszościowych

Projekt przewiduje liberalizację mechanizmów tzw. squeeze out i sell out w przypadku grup spółek. Proponuje się wprowadzenie możliwości korzystania z tych mechanizmów również przez spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i obniżenie odpowiednich progów kapitałowych do poziomu 90% kapitału reprezentowanego w spółce zależnej przez spółkę dominującą. Po przekroczeniu ww. progu spółka dominująca zyska możliwość wyciśnięcia wspólników/akcjonariuszy oraz, analogicznie, wspólnicy/akcjonariusze zyskają możliwość żądania wykupu ich udziałów/akcji przez spółkę dominującą.

Spółka dominująca zyska możliwość wydawania wiążących poleceń spółkom zależnym

Zaproponowano możliwość wydawania przez spółkę dominującą spółce zależnej wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Wykonanie polecenia, jak i odmowa wykonania ma wymagać uchwały zarządu spółki zależnej. Jednocześnie odmowa będzie możliwa tylko w określonych przypadkach zależnych od relacji kapitałowych pomiędzy spółkami z grupy (np. zagrożenie niewypłacalnością spółki zależnej, sprzeczność z interesem spółki zależnej, szkoda oraz zagrożenie dalszej egzystencji spółki zależnej). Spółki w 100% zależne od spółki dominującej nie będą mogły w żadnym wypadku odmówić wykonania polecenia. Polecenia mają być wskazywane w sprawozdaniu dotyczącym powiązań pomiędzy spółkami z grupy sporządzanym przez spółki zależne jako część sprawozdania zarządu z działalności spółki (niezależnie od obowiązków informacyjnych spółek publicznych).

Odpowiedzialność spółek wobec siebie oraz członków organów za działanie w ramach grupy

Umożliwienie wydawania poleceń wpływa na projektowane zasady odpowiedzialności odszkodowawczej spółek wobec siebie oraz członków ich organów. Pierwsza grupa rozwiązań ma zapewnić ochronę wspólników mniejszościowych i tzw. interesariuszy (stakeholders); natomiast druga – umożliwić działanie członkom organów w ramach grupy bez narażania się na ryzyko odpowiedzialności cywilnoprawnej lub karnej.

Reguły odpowiedzialności zostały dostosowane do stopnia ryzyka dla akcjonariuszy mniejszościowych i interesariuszy. Spółka dominująca ma odpowiadać odszkodowawczo, jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do niewypłacalności spółki zależnej. Propozycja ta dotyczy spółek, w których spółka dominująca reprezentuje co najmniej 75% kapitału (o ile odpowiedzialność ta nie zostanie wyłączona w umowie/statucie spółki zależnej). W przypadku pozostałych spółek (gdzie ryzyko naruszenia interesów innych podmiotów jest większe), odpowiedzialność związana jest z naruszeniem interesu grupy i nie można jej wyłączyć w umowie/statucie spółki. Co istotne, spółka dominująca będzie mogła bronić się działaniem w ramach uzasadnionego ryzyka gospodarczego (Business Judgment Rule), podobnie jak członkowie organów przed odpowiedzialnością odszkodowawczą. Jeśli spółka zależna nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody, będzie mógł to zrobić każdy wspólnik/akcjonariusz spółki zależnej (actio pro socio).

W celu umożliwienia skutecznego zarządzania grupą, projekt wyłącza odpowiedzialność cywilnoprawną oraz karną osób zarządzających za działanie w interesie grupy spółek, które jednocześnie nie jest w partykularnym interesie spółki dominującej lub spółki zależnej. Warunkiem braku odpowiedzialności jest wiążący charakter polecenia lub brak podstaw do odmowy jego wykonania w rozumieniu projektowanych rozwiązań, a także ujawnienie przynależności do grupy spółek w rejestrze. Projekt nie wyłącza jednak wszelkiej odpowiedzialności karnej, wskazując jedynie na przestępstwo niegospodarności (art. 296 k.k.), a pozostawiając np. odpowiedzialność za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości.

Spółka dominująca uzyska szeroki dostęp do informacji

W celu sprawnego zarządzania grupą, spółka dominująca ma uzyskać w zasadzie nieograniczony dostęp do dokumentów i informacji od spółki zależnej (wraz z możliwością wnioskowania do sądu o zobowiązanie zarządu do udzielenia informacji). Proponowane w tym zakresie rozwiązania nie zostały szczegółowo omówione w ramach uzasadnienia do projektu i mogą wzbudzać kontrowersje w świetle m.in. regulacji dotyczących spółek publicznych.

Rada Nadzorcza będzie silniejsza

Rada nadzorcza (a w przypadku jej braku – zarząd) spółki dominującej ma sprawować nadzór nad realizacją interesu grupy przez poszczególne spółki z grupy i żądać w tym celu przekazania dokumentów i informacji. Tym samym sprawowanie nadzoru ma obejmować nie tylko spółkę dominującą, lecz również jej spółki zależne.

Ponadto proponuje się poszerzony model współpracy pomiędzy zarządami a radami nadzorczymi. W przypadku spółek akcyjnych ma się to przejawiać m.in. przez zobowiązanie zarządu do przekazywania radzie nadzorczej określonych informacji (bez dodatkowego wezwania). Oprócz powyższego projekt przewiduje wzmocnienie możliwości żądania przez radę nadzorczą informacji i dokumentów w odniesieniu do wszystkich rodzajów spółek (poprzez m.in. zakreślenie dwutygodniowego terminu, wyraźny zakaz ograniczania dostępu do informacji przez zarząd oraz sankcje).

Rada nadzorcza ma również uzyskać uprawnienie do samodzielnego wyboru (na koszt spółki) doradcy celem zbadania określonych zagadnień dotyczących spółki. Doradca ma być uprawniony do uzyskiwania informacji i dokumentów od spółki oraz od jej kontrahentów (np. banków i doradców prawnych).

Przewiduje się wprowadzenie obowiązku uzyskania zgody rady nadzorczej na zawarcie przez spółkę transakcji ze spółką dominującą, zależną lub powiązaną, jeżeli wartość transakcji przekracza określony próg (biorąc pod uwagę okres 12 miesięcy).

Członek zarządu nie poniesie odpowiedzialności za działanie w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego (Business Judgment Rule)

Prócz uregulowania odpowiedzialności członków organów funkcjonujących w grupie, projekt przewiduje zmianę zasad odpowiedzialności członków organów za wyrządzoną spółce szkodę. Jak dotychczas, członkowie organów mają ponosić odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu lub umowy spółki. Projektodawca zmierza jednak do bardziej szczegółowego ujęcia zasad wyłączenia tej odpowiedzialności.

Członek zarządu nie ponosiłby odpowiedzialności, jeżeli (i) jego postępowanie byłoby lojalne wobec spółki; (ii) działałby w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego (Business Judgment Rule). Te granice byłyby zachowane w szczególności w przypadku zasięgnięcia przez członka zarządu odpowiednich informacji, analiz i opinii, które w danym przypadku należałoby uwzględnić przed podjęciem decyzji. Projekt przewiduje także wyraźny wymóg dochowania lojalności wobec spółki przez członków jej organów oraz poufności (także po wygaśnięciu mandatu). Dotychczas wymóg lojalności wywodzono z istoty stosunku członka organu wobec spółki (fiduciary duty).

Co dalej?

Spółki oraz inne podmioty objęte regulacją powinny zapoznać się z proponowanymi rozwiązaniami i obserwować dalsze prace nad projektem, jednocześnie przygotowując się na wprowadzenie wymaganych zmian organizacyjnych, w tym w tzw. kodeksach grupy i statutach/umowach spółek, a także na dodatkowe obowiązki rejestracyjne i sprawozdawcze.